رویدادهای نجومی فروردین 1401؛ از برابران بهاری تا همراهی تماشایی سیاره ها - وبلاگ سال آرامش

به گزارش وبلاگ سال آرامش، سال نوی ایرانی با یک رویداد نجومی آغاز می شود و جشن نوروز ابتدای آن را تماشایی تر می کند اما آسمان فروردین 1401 میزبان رویدادهای زیبای نجومی دیگری هم است که در این جا مروری بر آن ها داریم.

سال 1401 روز 29 اسفند و ساعت 19:03:26 آغاز شد و طلوع نخستین روز نخستین سال قرن 15 هجری خورشیدی در بناهای تاریخی-نجومی ایران لحظه ای دیدنی را رقم زد. رویدادی که در چند روز بعد هم با اندکی اختلاف دیده خواهد شد.

به جز طلوع دیدنیی نخستین روزهای سال، آسمان فروردین رویدادهای زیبای دیگری را هم همراه خود دارد. در ابتدای ماه فرصتی برای دیدنی نور محو دایره البروجی در منطقه ها تاریک وجود دارد. علاوه بر این کهکشان راه شیری هم در افق جنوبی هویداست و در آسمان دور از آلودگی نوری، به خوبی نگاه ها را به سوی خود خیره می کند.

اما دیدنیی ترین رویداد فروردین را هم نشینی سیاره های سنگی و گازی رقم می زند. ناهید و مریخ و زحل که درخشان ترین سیاره ها در آسمان شب هستند، در فروردین با هلال ماه هم نشین می شوند تا منظره ای دیدنیی را ایجاد کنند.

رویدادهای مهم نجومی فروردین 1401

دوشنبه 1 فروردین (March 21)

پیش از طلوع خورشید ناظران منطقه ها استوایی و نیمکره جنوبی می توانند سیارات درخشان مشتری و عطارد را که با هم درست بالای افق می درخشند، جست وجو کنند. مشتری سه برابر روشن تر از عطارد خواهد بود. این دو سیاره از جمعه تا پنج شنبه با یک دوربین دوچشمی در نزدیکی هم دیده خواهند شد.

حرکت سریع مداری سیاره تیر (عطارد) به سمت شرق در طول هفته آن را از بالای مشتری به پایین آن جابه جا می کند. در نزدیک ترین فاصله، روز دوشنبه مشتری فقط به میزان یک انگشت در سمت چپ عطارد می درخشد و رصد آن ها همراه با قمرهای گالیله ای مشتری را با تلسکوپ ممکن می سازد.

سه شنبه 2 فروردین (March 22)

اگر در جایی زندگی می کنید که آسمان بدون آلودگی نوری است، می توانید در پی نور دایره البروجی (Zodiacal Light) باشید که حدود دو هفته پیش از ماه نو اول آوریل ظاهر می شود. پس از انتها گرگ ومیش عصرگاهی، حدود نیم ساعت فرصت دارید تا آسمان غربی را در پی نور گسترده و ضعیف مثلث-مانندی که از افق به سمت بالا امتداد دارد و در مرکز دایره البروج زیرخوشه پروین قرار گرفته است، کاوش کنید.

این درخشش، نور دایره البروجی است. نور خورشید پراکنده از ذرات بسکمک غبار کوچک که صفحه منظومه شمسی ما را پر می کنند. مطالعات اخیر مریخ را به عنوان عامل اصلی این گردوغبار شناسایی کرده اند. نور زودیاک را اما با کهکشان زمستانی راه شیری اشتباه نگیرید که در این زمان از سال، از افق عصر جنوبی غربی به سمت بالا امتداد می یابد.

چهارشنبه 3 فروردین (March 23)

از نیمه شب تا سحرگاه چهارشنبه، ماه در حال پایین رفتن در نزدیکی ستاره درخشان و سرخ-رنگ قلب العقرب (Antares) دیده می شود. در ساعات ابتدایی شب در پی این دوتایی باشید که در پایین آسمان جنوب شرقی قرار گرفته اند و سپس پیش از طلوع آفتاب، بخشی از آسمان جنوبی را بالا می فرایند. ماه در تمام مدت چندین درجه بالاتر از ستاره قرار خواهد داشت.

پنج شنبه 4 فروردین (March 24)

قمر همچنان در عقرب است و ماه همچنان به زیبایی در کنار قلب العقرب دیده می شود و جدایی زاویه ای حدود 6.5 درجه دارد. علاوه بر این در ساعت 03:58 به وقت تهران، با فاصله 370 هزار کیلومتری در حضیض مداری قرار می گیرد و به روشنی می درخشد.

جمعه 5 فروردین (March 25)

ماه به طور دقیق در پنج شنبه ساعت 01:37 بامداد منطقه زمانی شرقی (10:07 جمعه به وقت تهران) به تربیع آخر خود وارد می شود. در تربیع آخر، نیم ماه در سمت غرب روشن است. حوالی نیمه شب طلوع خواهد کرد و سپس تا اواخر صبح در غرب آسمان روز غروب خواهد کرد. قمرهای تربیع سوم، در سفر ما به دور خورشید جلوتر از زمین قرار می گیرند اما حدود 3 ساعت و نیم بعد، زمین همان مکان را در فضا اشغال خواهد کرد. هفته پس از آن که بدون ماه است، برای رصد اهداف اعماق آسمان بازه ای ایدئال به شمار می رود.

دوشنبه 8 فروردین (March 28)

صبح روز دوشنبه، زمانی که هلال پیر ماه پایین تر از مجموعه سیاره های مریخ، ناهید و زحل در آسمان جنوب شرقی می درخشد، منظره ای زیبا برای سحرخیزان شکل خواهد گرفت و فرصتی فوق العاده برای عکاسی فراهم می شود.

آخرین عضو این هم نشینی زیبا، ماه است که پیش از ساعت 05:30 به وقت محلی، طلوع می کند. زهره بسیار درخشان در سمت چپ این مجموعه دیده می شود و نقطه بسیار کم نورتر و زرد-رنگ زحل هم با فاصله چند درجه زیر مریخ خواهد بود. به همین ترتیب، مریخ درخشان و سرخ-رنگ هم با فاصله ای بیشتر در سمت راست آن ها واقع شده است. با توجه به فاصله های نسبتا ثابت، این منظره از هر منطقه زمانی روی زمین، به خوبی قابل دیدن خواهد بود.

سه شنبه 9 فروردین (March 29)

هرچند هلال ماه پس از 24 ساعت از آن ها دور خواهد شد، اما اجتماع سه سیاره درخشان ناهید، زحل و مریخ در جنوب شرقی آسمان پیش از طلوع آفتاب در صبح روز سه شنبه 9 اسفند هم ادامه خواهد داشت.

در این روز ناهید و زحل به حداقل جدایی زاویه ای خود می رسند و با تنها 2.2 درجه فاصله از یکدیگر، می توان هر دوی آن ها را در کادر دوربین دوچشمی رصد کرد که کمک می کند شکل نیمه-روشن زهره و نقطه کشیده شده زحل به چشم بیایند. چرخش زهره به سمت خورشید در هر صبح روز بعد، فاصله آن از زحل و مریخ را افزایش می دهد.

چهارشنبه 10 فروردین (March 30)

صبح روز چهارشنبه، هلال بسیار باریک ماه با قدر 9.0- به سمت راست پایین و 5.5 درجه ای جنوب غربی نقطه درخشان مشتری با قدر 2.0- حرکت می کند. در عرض های جغرافیایی میانی شمالی، این دو جرم آسمانی، حدود ساعت 06:30 به وقت محلی، دقیقا بالای افق شرقی قرار می گیرند و در میان درخشش گرگ ومیش با چشم غیرمسلح قابل مشاهده هستند. ناظران منطقه ها استوایی و نیمکره جنوبی اما که دایره البروج عمودی را تجربه می کنند، آن ها را به آسانی می بینند. در این منطقه ها، ماه در سمت راست و بالای مشتری دیده خواهد شد.

پنج شنبه 11 فروردین (April 1)

در این روز، هلال آخر ماه شعبان 1443 هجری قمری، روزگاهی خواهد بود و بنابراین با چشم غیرمسلح دیده نخواهد شد، اما همچنان امکان رصد آسان آن با ابزار اپتیکی وجود دارد.

جمعه 12 فروردین (April 2)

ماه نو در ساعت 06:24 به وقت تهران در آسمان خواهد بود و تا یک هفته فرصتی مناسب را پیش روی رصدگران و عکاسان آسمان شب قرار می دهد تا از دیگر پدیده های آسمان شب لذت ببرند. ازجمله راستا کهکشان راه شیری که بسیار دیدنیی خواهد بود.

دوشنبه 15 فروردین (April 5)

در پایین آسمان جنوب شرقی، پیش از طلوع خورشید، صبح با یک مقارنه نسبتا نزدیک همراه می شود که مریخ کمتر از 0.4 درجه زیر زحل دیده می شود. چیزی که به ویژه این منظره قابل مشاهده با چشم غیرمسلح را چشمگیر خواهد کرد این است که این دو جرم آسمانی به درتیب با قدر 0.9 و 1.0 درخشندگی تقریبا یکسانی دارند و تضاد رنگی میان زحل زرد-سفید و مریخ قرمز-نارنجی خواهد بود. در 7 درجه ای آن ها ناهید به روشنی می درخشد و بنابراین این منظره دیدنیی ارزش برخاستن زودهنگام از خواب را دارد.

سه شنبه 16 فروردین (April 6)

مریخ و زحل همچنان در نزدیکی یکدیگر دیده می شوند و در ساعت 05:39 جدایی زاویه ای آن ها به 0.3 درجه می رسد. در ساعت 20:52 شامگاه ماه در 6.6 درجه ای خوشه پروین (M45) قرار می گیرد و در ساعت 23:24 هم به 7 درجه ای ستاره دبران (Alpha Tauri)، غول سرخ چشم صورت فلکی گاو می رسد.

جمعه 19 فروردین (April 9)

در ابتدای نیمه شب ماه به اوج مداری در فاصله 404.4 هزار کیلومتری زمین می رسد و حدود ساعت 01:03 بامداد دارای جدایی زاویه ای 1.9 درجه ای با خوشه ستاره ای M35 خواهد بود که با ابزار اپتیکی به خوبی قابل تشخیص است.

شنبه 20 فروردین (April 10)

تربیع اول ماه در میانه روز روی خواهد داد و ساعاتی پس از فرا رسیدن شب هم ماه و ستاره سَرپسین (Pollux) در صورت فلکی دو پیکر به جدایی زاویه ای 2.3 درجه می رسند.

دوشنبه 22 فروردین (April 12)

مقارنه 3.1 درجه ای ماه و خوشه ستاره ای کندوی عسل (M44) با ابزار اپتیکی بسیار دیدنیی خواهد بود.

سه شنبه 23 فروردین (April 13)

ساعاتی پس از آغاز شب ماه با جدایی زاویه ای 4.7 درجه در کنار ستاره مجذوب کننده قلب الأسد قرار می گیرد.

چهارشنبه 24 فروردین (April 14)

پیش از طلوع خورشید، مقارنه ای دیدنیی بین دو سیاره مشتری و نپتون با جدایی زاویه ای تنها 0.1 درجه روی می دهد که بهترین فرصت برای رصد نپتون البته با ابزار اپتیکی محسوب می شود.

شنبه 27 فروردین (April 17)

ماه در این شب کامل می شود که زمان دقیق آن 23:25 است و ارتفاع آن هنگام طلوع و غروب فرصتی مناسب برای عکاسی با پدیده های زمینی فراهم می کند. ساعتی پیش از آن یعنی در 20:26 هم در کنار ستاره سماک اعزل (Spica) با جدایی زاویه ای 4.6 درجه قرار می گیرد و به زیبایی می درخشد.

دوشنبه 29 فروردین (April 19)

سیاره های ناهید، مشتری، زحل و مریخ دیگر اجتماع دیدنیی اعضای منظومه شمسی را در فروردین ماه شکل می دهند.

سه شنبه 30 فروردین (April 20)

ماه با فاصله 365.1 هزار کیلومتری ساعت 19:46 به وقت تهران در حضیض مداری قرار می گیرد و در ساعت 23:20 دقیقه هم با ستاره قلب العقرب مقارنه خواهد داشت و در 2.6 درجه ای آن قرار می گیرد.

شرایط کلی ماه، خورشید و سیاره ها

ماه

در ابتدای فروردین ماه چند روزی را از فاز کامل پشت سر گذاشته است و به سمت تربیع آخر می رود تا در 11 فروردین آسمان را ترک کند و ماه نو در 12 فروردین مهمان آسمان شود. با نزدیک شدن به آخر فروردین، تنها قمر زمین کم کم وارد تربیع اول می شود و بنابراین بهترین فرصت برای لذت بردن از منظره ها اعماق آسمان شب، نیمه فروردین خواهد بود که هم ماه فاز کمی دارد و هم در آسمان روز حضور خواهد داشت.

در ابتدای ماه طلوع ماه که از سمت شرق و جنوب شرقی انجام می شود، شامگاهی خواهد بود و تا صبح در آسمان می درخشد. به تدریج طلوع ماه دیرتر روی خواهد داد تا جایی که در میانه ماه طلوع آن صبحگاهی می شود و سراسر روز در آسمان خواهد بود. با رفتن به سمت انتها ماه اما باز هم طلوع شامگاهی خواهد بود و ماه بامدادان غروب خواهد کرد.

خورشید

ماه فروردین نام برج حمل (Aries) رو بر خود دارد و در گذشته این صورت فلکی میزبان خورشید ابتدای سال بوده است. اما در روزگار ما خورشید در فروردین از برج حوت (دو ماهی) می گذرد و در انتها ماه به برج حمل می رسد. با توجه به قرارگیری در فصل بهار، در طول فروردین طول روز به تدریج طول روز افزایش می یابد. ستاره مرکزی منظومه خانه ما همچنان در بخشی از اوج فعالیت واقع شده است و باعث ایجاد شفق های قطبی چشم نوازی بر روی زمین می شود.

عطارد

دیدنی سیاره تیر در ابتدا و میانه فروردین با چشم غیرمسلح ممکن نخواهد بود زیرا طلوع و غروب آن با خورشید بسیار هماهنگ است. در ابتدای ماه از 1.2 درجه ای جنوب مشتری عبور خواهد کرد اما دیدن این مقارنه سخت خواهد بود زیرا این دو سیاره تنها در 12 درجه ای غرب خورشید قرار دارند.

در همین حال، ناظران در عرض های جغرافیایی میانه شمالی در ابتدای ماه به هیچ وجه نمی توانند عطارد را ببینند. صرف نظر از مکان مشاهده، سیاره سریع در طول ماه به طور پیوسته از قدر 0.1- تا 1.8- روشن می شود. با مشاهده در یک تلسکوپ، فاز سیاره از 76 درصد روشن شده تا کامل خواهد شد و قطر قرص ظاهری آن کوچک می شود.

در نهایت تنها در انتها ماه سیاره عطارد در آسمان شامگاهی قابل مشاهده خواهد بود. برای دیدن آن باید از کمی پیش از غروب خورشید، سمت غرب و شمال غربی را نگاه کنید.

ناهید

ناهید در فروردین ماه صبحگاهی خواهد بود و همچنان به تسلط خود بر آسمان ادامه می دهد اما کم کم به سمت خورشید حرکت می کند و به آرامی زاویه خود را با مریخ افزایش می دهد و به سمت زحل می رود تا همراه ماه، رویدادی دیدنیی را در 8 فروردین رقم بزنند.

روز بعد هم زهره تنها از 2.2 درجه ای شمال زحل عبور خواهد کرد. پس از آغاز ماه با قدر 4.7- درخشندگی ظاهری ناهید در طول ماه، اندکی کاهش می یابد. با مشاهده در تلسکوپ زهره فاز روشنی خواهد داشت که از 38 به 55 درصد افزایش می یابد در حالی که قرص ظاهری آن از 31.4 به 21.9 ثانیه قوسی کوچک می شود.

رصدگران در منطقه ها استوایی و نیمکره جنوبی، جایی که دایره البروج تقریبا عمودی خواهد بود، در تمام طول ماه دید بهتری از ناهید خواهند داشت. با رفتن به سمت انتها ماه به تدریج فرصت رصد ناهید کمتر می شود اما باز هم به خوبی در آسمان سپیده دم می درخشد.

مریخ

در ماه فروردین سیاره سرخ منظومه شمسی هم که اکنون میزبان مأموریت های زمینی بسکمک است، همنشین ناهید خواهد بود و با فاصله اندکی پس از آن طلوع و کمی زودتر از آن غروب خواهد کرد.

سیاره بهرام در 5 فروردین دقیقا به سمت جنوب ستاره تتا جَدْی (Theta Capricorni) با قدر 4 می گذرد. راستا آسمانی مریخ آن را مستقیما به سمت زحل خواهد برد و حرکت آهسته تر زحل به سمت شرق مریخ باعث می شود تا در 11 فروردین جدایی زاویه ای آن ها تنها به 3 درجه برسد تا در 15 فروردین یک پیوند بسیار نزدیک داشته باشند.

در میانه ماه، زهره، مریخ و زحل به میزان کافی به هم نزدیک شده اند که در میدان دید دوربین دوچشمی دیده شوند. در 18 فروردین ماه هم از جنوب آن ها می گذرد و یک فرصت دیدنیی برای رصد و به ویژه عکاسی فراهم می کند. پس از فرا رسیدن ماه نو با قدر 1.25، مریخ به تدریج کم نورتر در آسمان دیده خواهد شد.

مشتری

در ابتدای این ماه مشتری برای چشم غیرمسلح قابل رؤیت نخواهد بود اما به تدریج فرصت سحرگاهی اندکی در حدود ساعت 06:15 برای رصد آن فراهم می شود و این فرصت هر روز زودتر آغاز می شود تا در نهایت در انتها فروردین به خوبی رصدپذیر خواهد بود و در نزدیکی سیاره های ناهید، مریخ و زحل می درخشد.

چهار قمر گالیله ای آن هم که فضاپیمای جونو به تازگی عکسی دیدنیی از دو تای آن ها ثبت کرده است، رقصی دیدنیی را به نمایش می گذارند که با ابزار اپتیکی مناسب در ساعات اولیه صبح قابل رصد خواهد بود.

زحل

سیاره کیوان با حلقه دیدنیی اش در ماه فروردین همدم خوبی برای سیارات دیگر است تا جلوه هایی زیبا را به نمایش بگذارد. مانند دیگر سیاره ها، این سیاره هم صبحگاهی است و به تدریج زودتر طلوع خواهد کرد.

اورانوس

سیاره یخی منظومه شمسی در فروردین کاملا در آسمان روز تا شامگاه حضور خواهد داشت. اورانوس ابتدای ماه شرایط رصدی مناسبی برای رصد حداقل با دوربین دوچشمی خواهد داشت اما به تدریج بازه دیدنی آن کوتاه می شود تا جایی که از نیمه فروردین برای رصد مناسب نیست.

نپتون

دورترین سیاره شناخته شده منظومه شمسی که در اواخر اسفند مقارنه خورشیدی را پشت سر گذاشته است، در فروردین مهمان صورت فلکی حمل (بره) و شامگاهی خواهد بود. بدین ترتیب با توجه به نزدیکی به خورشید و فاصله ای که از زمین دارد، شرایط رصدی مناسبی نخواهد داشت.

عکس کاور: طرحی گرافیکی از هم نشینی سیارات منظومه شمسی با ماه در فروردین 1401

Credit: Stellarium

منابع: Space, Photophills, Astronomy, Nojum Magazine